Узгадванні пра Літву

  • ХІ-ХІІ ст. Пад уціскам немцаў на нашыя землі мігравалі некалькі хваляў палабскіх славянаў велетаў і люцічаў. Яны сяліліся ў асноўным на тэрыторыях, што раскіданыя каля сучасных Горадні, Беластоку, Вільні, Наваградку, Ліды, населеных тады балтыйскімі плямёнамі (ятвягі, крывічы, прусы). Ёсць меркаванні, што менавіта люцічы далі назву будучай дзяржаве – Лютва, якая потым змянілася на Літву.
  • XI ст. (другая палова). Кведлінбургскія аналы апісваюць гібель місіянера Бруна фон Кверфурта недзе на мяжы Русі і Літвы ў 1009 годзе. Яму адсеклі галаву і кінулі ў раку “Alstros” – Ятра, цяпер гэта Ятранка, прыток Моўчадзі на Берасцейшчыне.
  • 1180 г. Галіцка-Валынскі летапіс пералічвае князёў з Менску, Лагойску, Ізяславу і Браславу (Усяслаў Мікуліч, Андрэй Валодшыч, Ізяслаў і Васілько) і газывае іх “Літвой“.
  • 1251 г. Ліст Папы Рымскага Інакента братам Мікалаю Рыскаму, Герману Дорпацкаму ды Генрыку Эзэльскаму:  “…З духовай радасцю мы даведаліся, што з ласкі Божага натхнення найдаражэйшы ў Хрысце сын наш Міндоўг, кароль Літвы, будучы некалі ў цемры адступніцтва з велізарным мноствам няверных, даў адрадзіць сябе ласкаю хроснай купелі на славу Імя Божага…”
  • 1267 г. У князя Даўмонта знаходзіўся баярын Лука Літвін (ужо тады былі прозвішчы “Літвін”). (Воскресенская летопись. ПСРЛ, т.7. М., 2001. с.166.).
  • 1347 г. Трое віленскіх пакутнікаў, пра якіх летапісы кажуць: “Кроуглецъ, Коумецъ, Нежило родомъ Литвы…”, “…литовския ж им имена Кроуглецъ, Коумецъ, Нежило” (Darius Baronas. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. Aidai, Vilnius, 2000.)
  • 1398 г. Віленскі біскуп Андрэй Васіла у сваім завяшчанні, напісаным на “простай мове”, напісаў, што “…гэта словы не мае, а простага народу літоўскага…”
  • 1440 г. Вордэнскі клірык у Гданьску піша: “…мову памаран аднолькава разумеюць палякі, русіны і літвіны” (“…Predicta linguagia possunt se simul intelligere, scilicet Poloni, Ruteni, Lithwani”. – SRP, t.I, p.806)
  • 1464 г. Рымскі папа Пій ІІ назваў славянскай мову літоўскага народу. (“Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est”. – Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. Parrhisiis, 1509, pp.109v-110).
  • 1505 г. Францішак Скарына з Полацку запісаў сябе ў Кракаўскім універсітэце “літвінам“.
  • 1514 г. Перамога войскаў ВКЛ над маскоўцамі. У выніку нарадзілася народная песня, у якой ёсць такія словы: “Слава Воршы ўжо ня горша сярод мест Літоўскіх”
  • 1557 г. М. Фаскарыно, дыпламат з Венецыі, пісаў: “Маскавіты размаўляюць і пішуць на славянскай мове, таксама, як далматы, чэхі, палякі ды літвіны” (“Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…” – Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A.J.Turgenevio, t.I. Petropoli, 1841, Nr.135, p.149).
  • 1588 г. Статут ВКЛ: “Не обчым, але своим власным языком права списаные маем”.
  • 1618 г. З Актаў Маскоўскай дзяржавы: “… выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!”
  • 1621 г. Ян Казімір Пашкевіч: ” Полска квитне лациною, Литва квитне русчизною. Без той в Полсце не пребудзеш, Без сей в Литве блазнем будзеш.”
  • 1626 г. Лаўрэнці Зізані, які выдаў праваслаўны “Катэхізіс”, пакінуў у ім такія словы: “по-литовску это оглашение, русским же языком нарицается беседословие”.
  • 1794 г. Т. Касцюшка: “Хіба я не літвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць, калі не Вам? Каго павінен абараняць, калі не Вас і сябе самога?”
  • 1831 г. А. С. Пушкін, “ Клеветникам России”: О чем шумите вы, народные витии? Зачем анафемой грозите вы России? Что возмутило вас? волнения Литвы? Оставьте: это спор славян между собою.
  • 1832 г. М. Ю.  Лермантаў у паэме “Літвінка” піша пра палонную літвінку Клару.
  • 1834 г. А. Міцкевіч, “Пан Тадэвуш”: Літва! Ты як здароўе ў нас, мая айчына! Што варта ты, ацэніць толькі той належным чынам, Хто цябе страціў. Вось тваю красу жывую Зноў бачу і апісваю, бо скрозь сумую.
  • 1858 г. Пісьменнік Арцём Вярыга-Дарэўскі з Лепельшчыны ў вершы “Літвінам, што запісаліся з мой Альбом, на развітаньне” піша: “Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы”.
  • 1861 г. Расейскі гісторык Кастамараў: “Литва — это название стало собственностью белорусского края и белорусского народа”; “В 15 столетии на территории теперешней России выделялись четыре области восточнославянского мира: Новгород, Московия, Литва и Русь. В 16-17 вв., когда Новгород был стерт — Московия, Литва и Русь” (Костомаров Н. Две русские народности // Основа. — СПб., 1861. — №3. — С. 33-80.)
  • 1863 г. Канстанцін Каліноўскі з’яўляўся кіраўніком Літоўскага Правінцыяльнага камітэту.
  • 1864 г. У часопісу “Русский инвалид” ў №75 піша беларускі этнограф П. Баброўскі: ” Ничего не значит, что белорусы не называют себя этим своим именем. Белорусы, не зная, что они белорусы, сохранили и в повседневной речи, и в песнях, и в наречиях свои обозначенные национальные, логичные формы, свой обозначенный характер, свои привычки, обычаи и т. д. Белорус-крестьянин, будет ли он православный, или католик, имеет свои убеждения, свою моральную философию и передает это вместе с языком своим детям и внукам. Ксёндз и помещик никогда не скажут о белорусе католического вероисповедания, что он белорус, а скажут — литвин. Поговорите с этим литвином, и вы услышите белорусскую речь. Во время нашей работы в Гродненской губернии мы имели этнографические списки населения от священников и ксендзов. На списках тех крестьяне, как православные, так и католики, названы литвинами и здесь приложены образцы их языка — вы думаете литовского? Нет — белорусского. Ксёндз делал это потому, что белорусы когда-то входили в состав народностей Литовского государства. Мы видим здесь не политическую ошибку, а политическую правду и очень грубую этнографическую ошибку” (Насытко Евгений. Этнические границы беларусов в XIX — начале XX вв. // Деды: дайджест публикаций о беларуской истории. Выпуск 13. Минск, 2014. С. 201—212.)
  • 1886 г. Мікалай Янчук у сваёй кнізе ” По Минской губерніи (замѣтки изъ поѣздки въ 1886 году)” піша: Другое затрудненіе происходитъ оттого, что на мѣстномъ языкѣ, а тѣмъ болѣе на польскомъ, нерѣдко смѣшиваются въ названіи Бѣлоруссія и Литва, бѣлорусскій языкъ и литовскій, то есть по старинной памяти о тѣхъ временахъ, когда Бѣлоруссія и Литва составляли одно цѣлое, всё бѣлорусское называется литовскимъ. Спросите вы, напримѣръ, какую нибудь мѣщанку, кто она такая? — Polka, отвѣтитъ она вамъ. — Откуда родомъ? — Z Litwy. — Какъ говорятъ дома? — Po litewsku. Между тѣмъ, по наведеніи болѣе точныхъ справокъ оказывается, что ни сама она, ни ея родные ни слова не понимаютъ по-литовски, а исключительно говорятъ по-бѣлорусски. Такъ и за Бугомъ, напр. въ Сѣдлецкой губ., бѣлорусса иначе не назовутъ, какъ литвиномъ. ( Н. Янчукъ ”По Минской губерніи (замѣтки изъ поѣздки въ 1886 году)” Москва, 1889] раздел І, cc. 25-26).
  • 1887 г. Кракаўскі ўніверсітэт выдаў дыплом народжанаму на Наваградчыне Ігнату Дамейка, у якім запісана: “…славному мужу Игнацы Домейко, литвину…” (С.Суднік. Да пытання нацыянальнага самавызначэння Ігната Дамейкі).
  • XIX ст. вядомы літаратар Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, які жыў на Меншчыне і Бабруйшчыне, пісаў, што вырас сярод літвінаў (Збор твораў, Мінск, 1958, с. 362).
  • 1907-1909 гг.. “Словарь украинского языка”, Б. Д. Гринченко: Ли́тва́, ви, ж. 1) Литва. 2) Бѣлоруссы. Ум. Ли́твонька. Повінь, повінь, вітроньку, з Подолля на Литвоньку. Грин. III. 676. Литви́н, на́, м. 1) Литовецъ. 2) Бѣлоруссъ. Ум. Литви́нок. Г. Барв. 329. Литви́нка, ки, ж. 1) Литовская женщина. 2) Бѣлорусска. Литвино́к, нка́, м. Ум. отъ литви́н. Литви́нський, а, о. Бѣлорусскій.
  • 1924 г. Размова з жыхаром Навазыбкаўскага раёну, які зараз належыць Браншчыне (Расея): — Кто вы такие? К какой нации принадлежите? — Хто мы? Мы руськия. — Какие русские? Великоруссы, что ли? — Да не, якия мы там великарусы? Не, мы ня москали. — Да кто же наконец? — Мы — Литва, литвины. (Ян Станкевіч. Язык і языкаведа. Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 853.).
  • 1925 г. Даклад філолага Антона Палявога аб літвінах Навазыбкаўскага ўезду для Маскоўскай дэалектычнай камісіі ўтрымліваў таксама такія словы: “Эти песни еще более убеждают в том, что язык новозыбковских литвинов есть язык белорусский, а следовательно, и сами литвины — тоже белорусы” (Ян Станкевіч. Язык і языкаведа. Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 853.).
Кведлінбургскія аналы.


На галоўную старонку